Stress is een reactie van het lichaam op een bedreigende situatie. Aangezien het paard een vluchtdier is, zal het zich instinctief aan bedreigende, onaangename of pijnlijke situaties proberen te onttrekken. Pas als uit ervaring blijkt dat een situatie niet bedreigend is, zal het paard de situatie instinctief 'beheersen'. Het geweldige geheugen van een paard speelt hier mee, zowel positieve als negatieve ervaringen blijven lang opgeslagen. Het is mogelijk om negatieve ervaringen uit te wissen door er in soortgelijke situaties positieve ervaringen tegenover te stellen. Dat vergt inzicht en een subtiele aanpak. Het ras, de opvoeding en de training van het paard spelen hierin een belangrijke rol. Het blijft uiteraard moeilijk om sluitende oplossingen voor stress te vinden. Wetenschappelijk onderzoek uitvoeren is niet eenvoudig, omdat het dier niet kan spreken, is het moeilijk met zekerheid te zeggen wanneer het dier stress ervaart.
Wanneer een paard onvoldoende kan 'vluchten' voor een situatie of deze niet kan ' beheersen' ontstaat stress. Extreme vormen van stress kunnen onaangepast gedrag tot gevolg hebben. Stress kan zich ook minder opvallend uiten door geringere prestaties, concentratieverlies en tegendraadsheid. Als de stress zich fysiek uit kan dat leiden tot overvloedig zweten en schuimen terwijl het werk daartoe geen aanleiding geeft (niet te verwarren met slechte conditie), verhoogde hartslag, onregelmatigheid in de gangen en ademhalingsproblemen. De mate van stress en hoe het paard daarmee omgaat zijn afhankelijk van het karakter en temperament van het paard.
Stress is niet altijd negatief, het kan ook een positieve invloed hebben op de prestaties van een paard. Stress zorgt namelijk voor een adrenalinekick waardoor de prestatie kan verbeteren. De adrenaline zorgt voor een verhoogde alertheid, verbeterde zuurstofaanvoer naar de spieren en ledematen, en verhoogde vrijgave van glycogeen, wat zorgt voor extra energie. Dit alles kan voor een verbeterde prestatie zorgen. Alleen mag stress niet te lang aanhouden, want bij langdurige stress kunnen ernstige gevolgen de kop op steken. Zoals de versnelde energietoevoer die er voor zorgt dat het paard sneller overschakelt naar anaerobe energie, dit zorgt voor lactaatproductie met mogelijke nefaste gevolgen. Ook de spijsvertering kan op verschillende manieren ontregeld raken en daaruit kunnen ernstigere aandoeningen ontstaan. Zo kan stress een verhoogde kans op koliek, maagzweren en spierproblemen veroorzaken.
Er zijn 2 soorten stressreacties: een snelle schrikreactie die onmiddellijk op een bepaalde prikkel volgt en slechts kort duurt, en een langzame stressreactie die zorgt voor stress op langere termijn.
Bij de snelle stressreactie, bijvoorbeeld wanneer het paard schrikt, komt er adrenaline en noradrenaline vrij. Deze stoffen zorgen voor een staat van paraatheid in het lichaam.
De hartslag en ademhaling gaan omhoog, bloedvaten verwijden waardoor de bloedtoevoer naar spieren en ledematen toeneemt en bloedvoorziening van de darmen verschuift naar de spieren. Bij een teveel aan noradrenaline kan angst of paniek ontstaan.
Bij langer durende stress gaan de bijnieren het hormoon cortisol vrijmaken. Als reactie hierop wordt energie vrijgemaakt om snel te reageren op de stressprikkels. Tevens heeft cortisol een remmende werking op de stressreactie doordat het de adrenalineproductie vermindert. Bij langdurige stress raken de cortisolspiegels in het bloed te lang verhoogd en de bijnieren raken uitgeput. Daarnaast zorgt cortisol ook voor verhoogde suikerspiegels wat stofwisselingsproblemen kan veroorzaken, denk maar aan hoefbevangenheid.
Er zijn bepaalde zaken waarmee men beter rekening kan houden bij het samenstellen van een rantsoen en het bepalen van de dagindeling van een stressgevoelig paard. Eerst en vooral moet er op gelet worden dat de hoeveelheid energie die het paard binnenkrijgt met de voeding, in evenwicht is met de hoeveelheid energie die hij verbruikt in training of weidegang. Mensen hebben het beste met hun paard voor, maar willen ze vaak zo goed verzorgen dat ze de neiging hebben de paarden te overvoederen. Om na te gaan of er niet te veel of te weinig gevoederd wordt kan men gebruik maken van een rantsoenberekenaar (www.MyCavalor.com). Deze berekent hoeveel energie het paard nodig heeft voor de arbeid die hij doet. Verlies hierbij zeker het belang van beweging voor het paard niet uit het oog. Van nature leeft het als steppedier dat zich voortdurend verplaatst van voedselarm gebied naar voedselrijk gebied. In die grote ruimte kan het ook vluchten. Net als bij mensen leidt de beperking van het bewegingsgebied tot irritaties. Het is niet altijd gemakkelijk, maar we moeten het paard ruimte proberen geven door te variëren in het dagelijks programma: bied voldoende mogelijkheden om ‘de benen te strekken’ en verveling tegen te gaan. Voor stressgevoelige paarden helpt het zeker om minimaal 2 à 3 uur per dag op de wei te staan.
Wanneer men weet hoeveel energie een paard nodig heeft, kan men deze energie onder verschillende vormen toevoegen aan het menu van het paard. Bij paarden die gevoelig zijn voor stress wordt energie zoveel mogelijk toegevoegd onder de vorm van vet of vezel. Vet en vezel leveren langzame energie op lange termijn. Grote energiepieken zien we bij deze energiebronnen niet. De vezels, vooral aanwezig in ruwvoer, zijn niet alleen een goede bron van langzame energie, veel ruwvoer helpt ook verveling tegen te gaan. Zorg dat het paard de hele dag door de mogelijkheid heeft te kauwen op droog hooi of stro. Energie kan ook toegevoegd worden onder de vorm van suiker en zetmeel, bijvoorbeeld uit granen. Granen zorgen voor energiepieken die bij stressgevoelige paarden niet gewenst zijn. Dat is ook de reden waarom haver en tarwe niet aan te raden zijn voor stressgevoelige paarden. Deze granen bevatten namelijk een grote hoeveelheid goed verteerbare suiker en zetmeel. Over hoe meer maaltijden het rantsoen verdeeld wordt, en hoe kleiner de hoeveelheden suiker en zetmeel per maaltijd zijn, hoe beter.
Daarnaast zijn er ook bepaalde nutriënten die stress helpen tegengaan. Voorbeelden van nutriënten die een ontspannende of rusubsites/cavalor.com/httpdocsevende werking hebben zijn: Magnesium, dat het hartritme en de bloeddruk helpt te regelen, en ook belangrijk is voor de spierspanning of -ontspanning. Tryptofaan is een essentieel aminozuur voor het paard. Essentieel wil zeggen dat het lichaam deze noodzakelijke stof niet zelf kan aanmaken, maar toegediend moet worden. Tryptofaan stimuleert de aanmaak van een aantal belangrijke stoffen waaronder de neurotransmitter Serotonine. Serotonine is een anti-stresshormoon dat het lichaam zelf aanmaakt en die de paarden een goed gevoel geeft. Serotonine komt voor in de hersenen en zorgt ervoor dat noodzakelijke prikkels op de juiste manier worden overgedragen. Een tekort aan tryptofaan kan onder meer resulteren in overdreven stress en een verstoring van slaapperioden. Verhoogde suppletie daarentegen leidt tot betere beheersing van stress. Tryptofaan kan met behulp van een aantal B vitaminen, voornamelijk B1, snel worden opgenomen waardoor toediening kort voor de wedstrijd mogelijk is. B vitamines zijn ook belangrijk voor het evenwicht in de neurotransmitters en zenuwcellen.
Ook heel wat kruiden, en vooral de combinatie van verschillende kruiden samen kunnen een kalmerende werking hebben zonder de motoriek te beïnvloeden. Enkele voorbeelden van kalmerende kruiden zijn: Avena Sativa: Bevat vitaminen B1, B2, B6 en magnesium die gekend zijn voor hun ontspannende werking. Betula: verhoogt de werking van de nierfunctie en vertraagt op die manier de aanmaak van adrenaline. Glycyrrhiza Glabra: glycyrrhizine heeft een synergetisch effect op cortisol dat de aanmaak van adrenaline controleert. Passiflora: staat bekend als een efficiënt kalmeringsmiddel zonder het concentratievermogen te verminderen en Allium Sativa: is gekend voor zijn effect op het zenuwstelsel.
Besef dat een paard een biologische klok heeft. Wordt het patroon van voeding, training, weidegang en rust doorbroken, dan kan dat bij een aantal paarden onrust geven. Ook veranderingen in het verzorgings- en trainingsschema dienen geleidelijk te worden doorgevoerd.
Naast voeding en beweging is sociaal contact belangrijk voor de gemoedstoestand van het paard, ze blijven tenslotte kuddedieren. Stallen waar de paarden aan elkaar kunnen ruiken of weides waar ze met 2 of meer samen in kunnen grazen hebben vaak een positieve invloed op het humeur van het paard. Houd hierbij wel rekening met de karakters van de paarden. Het bepalen van de rangorde tussen bepaalde paarden kan ook stress veroorzaken.
Een belangrijke oorzaak van stress bij het paard is de ruiter. Onder ruiters komt veel stress voor. Daarbij spelen prestatiedruk, geoefendheid, omstandigheden en teamvorming met het paard een belangrijke rol. Wetenschappers toonden aan dat stress overdraagbaar is, zeker op sensibele dieren als paarden. Paarden hebben een fijngevoelige antenne voor stemmingen. Hoe zekerder en hoe rustiger de ruiter is, hoe minder stress het paard heeft. Dit geldt niet alleen op concours, maar ook bij trainingen en tijdens transport. Neem vooral de tijd.
Het overschatten van de capaciteiten van een paard vertaalt zich in stress. Leer een paard spelenderwijs met zoveel mogelijk situaties omgaan, neem de tijd. Zorg dat u als trainer/ruiter de verwachte reacties van het paard voorziet en de onverwachte reacties zoveel mogelijk opvangt en relativeert. Die rust maakt ook het paard rustiger.
Het belang van beweging werd al eerder besproken, maar soms moeten paarden noodgedwongen op stal blijven ten gevolge van een blessure of ziekte. In dat geval moet een aangepaste voeding en eventueel supplementen gebruikt worden om ervoor te zorgen dat het paard kalm blijft en zich goed blijft voelen. In deze situatie zijn voeders arm aan suiker en zetmeel aangeraden in combinatie met heel veel ruwvoer om de paarden zoveel mogelijk te laten kauwen en verveling tegen te gaan.
Bepaalde rassen en bloedlijnen zijn gevoeliger voor stress dan andere. Dat is genetisch bepaald. Maar ook de opvoeding van een paard speelt een grote rol. De voorgeschiedenis van een paard bepaalt het gedrag. Onder welke omstandigheden groeide het veulen op? Wat voor stalling en weidegang heeft het gehad? Wat voor voer heeft het gekregen? Welke training heeft het gehad en welke wedstrijdervaring heeft het?
Naast de reeds vermelde oorzaken van stress zijn er nog heel wat andere zaken die stress kunnen veroorzaken bij het paard. Denk maar aan transport, nieuwe omgevingen, enzovoort. We kunnen hieruit enkel concluderen dat paarden heel gevoelige dieren zijn, en daar moeten we rekening mee houden als we het leven van paard en ruiter zo aangenaam mogelijk willen maken. Een aangepaste voeding en het gebruik van nutriënten die een geruststellend gevoel geven in combinatie met een correct stalmanagement en een trainingsschema op maat kunnen zeker helpen om de stress binnen de perken te houden.
Stress is een fenomeen die zich bij elk paard anders uit. Het moet dus ook bij elk paard op een andere manier aangepakt worden. Het Cavalor kalmeringsgamma telt 1 voeder en 4 supplementen die elk een andere invloed hebben op het gedrag en het gemoed van het paard. Voor elk product geven wij richtlijnen mee voor de situaties waarin het product best gebruikt wordt. Het is echter zo dat het ene paard in gelijk welke situatie beter reageert op het ene product en het andere paard beter op een ander product. Het komt er dus op aan om zelf na te gaan welk product best aanslaat bij uw paard. Ook de combinatie van verschillende producten geeft vaak verbluffende effecten.
